Cemiyetlerin ortak özellikleri
Topluluk ve toplum gibi farklı anlamlara sahip olan bir kelime olan cemiyet, genel olarak dernek manasıyla da kullanılır. Cemiyetlerin ortak özellikleri dendiğinde de kast edilen, ülkemiz tarihi boyunca Türkler ve azınlıklar tarafından kurulmuş olan derneklerdir. Bu cemiyetleri genel özellikleri itibarıyla ikiye ayırmak mümkündür: Türkler ve azınlıklar tarafından kurulan yararlı ve zararlı cemiyetler. Burada bahsi geçen zararlı, cemiyetin ülküsünün ülkenin genel bütünlüğüne kasıt içeren fikirlerin eyleme dökülmek istenmesidir. Etnik-i Eterya ve Pontus Rum, Mavri Mira ve Kordos gibi dernekler azınlıkların kurduğu zararlı cemiyetlere örnek olarak gösterilebilir. Trakya bölgesinin Yunanistan kontrolüne girmesini hedefleyen Mavri Mira, bu amacı nedeniyle zararlı azınlık cemiyetleri arasında gösterilmektedir. Benzer şekilde Etnik-i Eterya Cemiyeti de Trabzon ile Samsun’u ülkeden ayırmak ve burada Pontus Rum Devleti’ni kurmak istemiş, bu sebeple de azınlıkların kurduğu zararlı cemiyetler arasında yer almıştır.
Yararlı ya da zararlı olsun bu tür cemiyetlerin ortak özelliklerinin başında, bölgesel hedeflere sahip olmaları gelir. Yukarda bahsi geçen iki cemiyet de bulundukları bölgenin geleceğine ve idaresine dair ülküleri benimsemiş ve bu doğrultu da faaliyet göstermiştir. Ulusal amaçlar doğrultusunda da faaliyet gösteren yararlı veya zararlı cemiyetler olsa da, genel olarak bu tür cemiyetlerin bölgesel amaçlar etrafında toplandığı söylenebilir. Cemiyetlerin özelliklerinin yararlı ya da zararlı amaçları benimsemelerine göre değiştiği de söylenebilir. Örneğin devletin kurulması için Kuvayi Milliye’ye destek veren Türk yararlı cemiyetlerinin ortak özelliği, silahlı direniş için örgütlenmeleridir. Ayrıca bu tür Türkler tarafından kurulan yararlı cemiyetlerin ortak özelliklerin bir diğeri de basın yayın organlarını mümkün olduğunca etkin bir şekilde kullanmak ve halka genel olarak faaliyetleri ile memleketin son durumu hakkında bilgi vermektedir.
Türkler tarafından Milli Mücadele döneminde kurulan pek çok cemiyetin en genel özelliği ise amaçlarıdır. Nitekim benzer amaçlar doğrultusunda faaliyet gösteren pek çok yararlı Türk cemiyeti Sivas Kongresi sonucunda tek çatı altında toplanarak ortak amaçlara sahip olduğunu göstermiştir. Bu cemiyetler Anadolu ve Rumeli Müdafaa-i Hukuk Cemiyeti ismini alarak da en temel özelliklerinin, sahip oldukları ülkeler olduğunu gözler önüne sermiştir. Yararlı ya da zararlı olsun fark etmeksizin bu tür cemiyetlerin bir diğer ortak özelliği olarak milliyetçilik doğrultusunda hareket etmeleri gösterilebilir. Cemiyetlerin ortak özelliklerinin, Türk ya da azınlık tarafından kurulmuş olmaları fark etmeksizin sahip oldukları amacın yararlı ya da zararlı olduğuna göre değiştiği söylenebilir.
