Orta oyunu

Türk tiyatrosunun en eski örneklerinden olan orta oyunu, Kavuklu ve Pişekar adlarında iki karakterin rol aldığı, sahnede değil de halkın içinde açık alanlarda oynanan bir tür tiyatro gösterisidir.

Orta oyunun kökeninin 19. yüzyıl olduğu kabul edilse de, bu dönem bugünkü bilinen haline en yakın dönemi kapsar, ancak çok daha eski dönemlerde orta oyununun köklerini bulmak mümkündür. Anadolu Selçukluları dönemindeki ikili konuşma şeklinde sergilenen bazı oyunlar, Osmanlı döneminde halkın içinde sözlü, müzikli icra edilen bazı gösteriler orta oyunun bugün bilinen haline gelmesinde etkili olmuş icralardır.

Orta oyununda önemli bir husus, oyunun tamamen doğaçlama icra edilmesidir. Etrafı kalabalıklarca çevrilerek adeta bir sahneye dönüştürülmüş halka açık bir meydanda Kavuklu ve Pişekar’ın hem güldüren, hem düşündüren sözleri eşliğinde oyun sergilenir. Oluşturulan bu doğal sahneye “Palanga” adı verilir. Palangalar genelde daire ya da oval bir şekil alırlar. Bazen kalabalıkları palanganın sınırlarında tutabilmek için, çevresine kazıklar çakılarak ipler gerilir. Sahnede evi simgeleyen bir paravan, dükkanı simgeleyen bir başka paravan ve bir de iskemle bulunur. Oyuncuların kulisi ve soyunma odaları “Sandık odası” adı verilen odadır.

Orta oyunlarında müzik de gösteriye eşlik ettiğinden, sahnenin yanında halkın önünde bir de çalgı ekibi yer alır. Oyun giriş, konuşma, fasıl ve bitiş şeklindeki bölümlerden ibarettir.

Orta oyunu Karagöz ve Hacivat oyunu ile benzerlikler gösterir, ancak Karagöz ve Hacivat oyununda bu iki ana karakter dışında karakterlerin oyuna dahil edilmesi mümkünden, orta oyununda bu söz konusu olmamaktadır. İki karakter vardır sadece; Pişekar ve Kavuklu. Pişekar; kültürlü, Arapça ve Farsça’yı iyi bilen bir karakterdir. Kavuklu ise daha az bilgili, genelde Pişekar’ın sözlerini yanlış anlayıp gülünç durumlara düşen bir karakteri içermektedir.

Bu iki karakterin kılıktan kılığa girmesi de söz konusudur. Kadın kılığına girilirse buna “Zenne” adı verilir. Bunun dışında Karadenizli, Rum, sarhoş, bekçi, vb. birçok farklı içerikte karakter de gösteride canlandırılabilmektedir.