Özelleştirmenin yararları ve zararları

Yalnızca ülkemizde değil tüm dünya toplumlarında uzun süre boyunca tartışılan konuların başında yer alan özelleştirme, günümüzde de uluslararası siyaset ve ekonomi alanının yakından ilgilendiği konular arasında yer almaktadır. En basit tanımla özelleştirme; kamu mülkiyetine ait olan işletmelerin özel sektörün kontrolüne verilmesidir. Günümüzde yalnızca Çin Halk Cumhuriyeti tarafından uygulanan şartlı özelleştirme sistemi dışında dünya genelinde kapital sisteme dahil olan tüm ülkelerde, farklı şekillerde de olsa özelleştirme faaliyetleri yürütülmektedir.

Günümüzde iktisatçıların özelleştirmeye dair farklı görüşleri bulunmaktadır. Özelleştirmeler sayesinde ülke ekonomilerinin kısa vadede olumlu yönde etkilendiği görülse de, bu faydanın uzun vadede ne tür sonuçlar doğuracağına dair farklı görüşler de bulunmaktadır. Kamuya ait olan bir işletmenin yalnızca %49’luk bölümünün özel sektöre devredilmesi ve %51’lik bölümün kamuya ait olmaya devam ettiği özelleştirme modelleri ise çoğu iktisatçı tarafından “dar anlamlı özelleştirme” olarak görülmektedir.

Kamu kurum ve kuruluşlarının kiralanması da özelleştirme statüsüne girdiğinden, ülke ekonomileri kısa vadede kiralama usulüyle de yarar sağlayabilir. Kamuya ait olan bir işletmenin ürettiği hizmet veya malın dağıtımının özel sektöre verilmesiyle de özelleştirme yapılabilir. Oldukça geniş bir konu olan kamunun özelleştirilmesi, mal ve hizmetlerin finansmanının da özel sektör tarafından karşılanmasını kapsar. Mal ve hizmetlerin üretim ve dağıtımının devletin tekelinden çıkmasını sağlayan özelleştirmenin böylece tam rekabet piyasası oluşturduğu da ortadadır.

Toplumu oluşturan bireylerin bir mal ya da hizmeti yalnızca kamusal kurum ve kuruluşlardan temin edebilmesi yerine insanlara farklı alternatifler sunan özelleştirmenin tam rekabet piyasası oluşturarak bir yarar sağladığından söz edilebilir. Özelleştirmenin yararları arasında yer alan piyasa tekelinin kaldırılması, ülke vatandaşlarının oluşan rekabet piyasası ile en kaliteli mal ve hizmetlere en makul fiyatlar ile sahip olması anlamına gelmektedir. Ancak çoğu ekonomist kamunun özelleştirilmesiyle de yalnızca tek bir özel işletmenin belirli alanlarda faaliyet göstermesi ile tekelin devam ettiğini söylemektedir. Bu tarz bir yaklaşım ile vatandaş için her iki seçenekte de tekel piyasanın varlığını sürdürdüğünden söz edilebilir.

Rahnansaika