Şehname Destanı

Toplamda 60 bine yakın beyitten oluşan Şehname Destanı, İran mitolojisinin en önemli hikayelerinden biri olarak İran edebiyatının da en çok tanınan eserlerinden biridir. İran coğrafyasında uzun süre boyunca hakim olmuş ve bilinen medeniyet tarihinin de en eski uygarlıklarından biri olan Sasanilere ve öncesine kadar uzanan bir tarihsel dönemi anlatan destan, mitolojik bir dille coğrafyada yaşanan birçok önemli gelişmeden bahseder. Tarih öncesi dönemlerdeki İran coğrafyasından destansı bir dille bahsedilen bu efsanede, Eski İran’ın önemli krallarından da bahsedilmektedir. Feridun, Key Kubad, 3. Darius, Key Hüsrev, Cemşid, Höşeng ve Bahman gibi eski İran krallarının adının geçtiği Şehname Destanı’nda; İranlıların Turanlılarla olan mücadelesine de yer verilir.

Farslar ile Türkler arasındaki en eski ilişkilerin anlatıldığı destan, Türklerin bölgeye göç etmesinden sonra yazılmıştır. Bilindiği kadarıyla İran coğrafyasına gök eden ve sonraki süreçte bölgede hakimiyet kuran Türkler, Farslar için çok büyük öneme sahip olan bu destanın kaleme alınmasını sağlamıştır. Gazneli Madmud’un talimat vermesi üzerine Şehname Destanı, Fars asıllı bir şair olan ve günümüzde İran edebiyatının en önemli isimlerinden biri olarak kabul gören Firdevsi tarafından kaleme alınmıştır. Şehname Destanı Turanlılar ile Farsların ezeli çekişmesi ve girdikleri mücadeleden de genişçe bahsetmektedir. Destanda şeytani bir karakter olarak betimlenen Turan hükümdarı Efrasiyab ise gerçekte tarih perdesinde tanınan bir şahsiyet olan Alper Tunga’dır.

Şehname Destanı İran edebiyatı için olduğu kadar Türk mitolojisi ve diğer milletlerin tarihi açısından da büyük öneme sahiptir. Pek çok farklı milletten ve bu milletlerin binlerce yıl önce başlarından geçenlerden bahsedilen destanda, Türklerin de en eski efsanelerinden bahsedilmektedir. Şehname Destanı Türk mitolojinin en eski ve önemli anlatımlarından olan Göç Destanı ve Türeyiş ile ilgili anlatımlarda bulunduğu gibi Türk tarihinin en önemli isimlerinden olan Oğuz Kağan’dan da bahsetmektedir. Destanda ayrıca Mezopotamya tarihinin en eski ve önemli uygarlıklarından olan Sümerlere kadar uzanan en eski uygarlıkların da adı geçmektedir. Eserin büyük öneme sahip olmasının nedenlerinden biri de, Fars asıllı bir şair olan Firdevsi’nin destanı kendi çizdiği resimlerle süslemesidir. Genel özellikleri incelendiğinde oldukça mitolojik bir hikaye olduğu göze çarpan Şehname, mitolojinin oluştuğu ilk dönemlere ait pek çok efsanevi olaydan bahsetmektedir.